Formy prowadzenia działalności gospodarczej

1. Formy prowadzenia działalności gospodarczej - wprowadzenie
2. Wolność podejmowania działalności gospodarczej
3. Najpowszechniejsze formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce
4. Kryteria wyboru danej formy prowadzenia działalności gospodarczej
5. Charakterystyka form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce:
   Spółki kapitałowe
   5.1.   spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka akcyjna (tabela porównawcza)
   5.2.   spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
   5.3.   spółka akcyjna
6. Spółki osobowe
   6.1.   spółka jawna
   6.2.   spółka partnerska
   6.3.   spółka komandytowa
   6.4.   spółka komandytowo-akcyjna
7. Indywidualna działalność gospodarcza
8. Spółka cywilna
9. Oddział zagranicznego przedsiębiorcy - przedstawicielstwo zagranicznego przedsiębiorcy (tabela porównawcza)

1. Formy prowadzenia działalności gospodarczej - wprowadzenie

W Polsce działalność gospodarczą można prowadzić w formach zbliżonych do występujących w innych krajach europejskich. Wśród dostępnych form działalności można wyróżnić:

Spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje oraz formy transgraniczne, takie jak spółka europejska, czy europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych, które również mogą służyć prowadzeniu działalności gospodarczej w Polsce, pozostają poza zakresem niniejszego opracowania.

Wróć...

2. Wolność podejmowania działalności gospodarczej

W Polsce obowiązuje zasada swobody podejmowania działalności gospodarczej. Oznacza, że każdy – na równych prawach – ma prawo podjąć działalność gospodarczą według swojego wyboru.

Zasada wolności gospodarczej nie ma jednak charakteru absolutnego. Podstawowe znaczenie mają ograniczenia podmiotowe (odnoszące się do tego, kto może podejmować działalność gospodarczą) oraz przedmiotowe (dotyczące warunków, które muszą zostać spełnione dla prowadzenia danej działalności).

2.1 Ograniczenia podmiotowe

Na takich samych zasadach, jak obywatele polscy (a zatem np. w zakresie wyboru formy prowadzenia działalności), działalność gospodarczą mogą podejmować i wykonywać osoby fizyczne, prawne oraz inne jednostki organizacyjne posiadające zdolność prawną:

2.1.1 z państw członkowskich Unii Europejskiej;
2.1.2 z Norwegii, Islandii oraz Liechtensteinu;
2.1.3 z państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, na podstawie umów zawartych przez te państwa z Unią Europejską i jej państwami członkowskimi;
2.1.4 obywatele państw innych niż wymienione powyżej, wskazani w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, w tym osoby, które posiadają w Polsce zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenie na pobyt czasowy (w określonych okolicznościach, przewidzianych w ustawie o cudzoziemcach), status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany, zezwolenie na pobyt czasowy i pozostają w związku małżeńskim, zawartym z obywatelem polskim zamieszkałym w Polsce, zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania działalności gospodarczej, udzielone ze względu na kontynuowanie prowadzonej już działalności gospodarczej na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, korzystają w Polsce z ochrony czasowej, posiadają ważną Kartę Polaka, albo są członkami rodzin dołączającymi lub przebywającymi z osobami wymienionymi w pkt 2.1.1 - 2.1.3.

Powyższe wyliczenie obejmuje podmioty, które w najszerszym zakresie mogą korzystać ze swobody przedsiębiorczości. Inne osoby mogą jedynie prowadzić działalność gospodarczą w formie spółki:

• komandytowej,
• komandytowo-akcyjnej,
• z ograniczoną odpowiedzialnością albo
• akcyjnej.

Umowy międzynarodowe mogą jednak przyznawać osobom spoza katalogu szersze uprawnienia.

2.2 Ograniczenia przedmiotowe

W zakresie ograniczeń przedmiotowych, najważniejsze są te nakładające obowiązek uzyskania przez przedsiębiorcę uprzedniej decyzji administracyjnej, uprawniającej do podjęcia danej działalności.

2.2.1 Koncesje

Koncesje wydawane są w dziedzinach działalności gospodarczej mających szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny.

Wymóg uzyskania koncesji dotyczy działalności w zakresie:

• poszukiwania, rozpoznawania złóż węglowodorów oraz kopalin stałych objętych własnością górniczą, poszukiwania lub rozpoznawania kompleksu podziemnego składowania dwutlenku węgla, wydobywania kopalin ze złóż, podziemnego bezbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów oraz podziemnego składowania dwutlenku węgla;
• wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;
• wytwarzania, przetwarzania, magazynowania lub przeładunku, przesyłania, dystrybucji
  i obrotu paliwami i energią,
• przesyłania dwutlenku węgla w celu jego podziemnego składowania;
• ochrony osób i mienia;
• rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych, z wyłączeniem programów rozpowszechnianych wyłącznie w systemie teleinformatycznym, które nie są rozprowadzane naziemnie, satelitarnie lub w sieciach kablowych;
• przewozów lotniczych;
• prowadzenia kasyna gry.

Przed wydaniem koncesji organ administracji może sprawdzić, czy przedsiębiorca spełnia warunki wykonywania działalności gospodarczej objętej koncesją oraz czy daje rękojmię prawidłowego wykonywania takiej działalności.

Niekiedy liczba dostępnych koncesji jest ograniczona. W takim przypadku, organ administracji organizuje przetarg. Wygrywają w nim podmioty, które zaoferują najwyższe opłaty za udzielenie koncesji.

Istnieje możliwość uzyskania tzw. promesy, czyli przyrzeczenia wydania koncesji po spełnieniu określonych warunków. Promesa wydawana jest na minimum
6 miesięcy. W okresie jej ważności nie można odmówić udzielenia koncesji, chyba że przedsiębiorca nie spełnił wymaganych warunków lub zmieniły się dane zawarte we wniosku o udzielenie promesy.

2.2.2 Zezwolenia, licencje, zgody

Kolejnym przejawem przedmiotowego ograniczenia wolności gospodarczej jest wymóg uzyskania przez przedsiębiorcę zezwolenia, licencji lub zgody. Różne nazewnictwo nie oznacza jednak, że mamy do czynienia z odmiennymi aktami. Wszystkie te formy decyzji administracyjnej są równorzędne – wywołują ten sam skutek prawny w zakresie możliwości wykonywania działalności gospodarczej. Dla tych wszystkich form będziemy zatem używać w dalszej części zbiorczego pojęcia zezwolenia.

Zezwolenie pozwala na podjęcie i wykonywanie określonego rodzaju działalności gospodarczej w razie spełnienia przez przedsiębiorcę określonych ustawą wymagań.

Poniżej kilka przykładów działalności wymagającej zezwolenia:

• działalność gospodarcza na terenie specjalnej strefy ekonomicznej, uprawniająca do korzystania z pomocy publicznej;
• działalność polegająca na prowadzeniu rynku regulowanego (giełdowego oraz pozagiełdowego);
• działalność funduszu emerytalnego;
• działalność bankowa obciążająca ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym;
• świadczenie usług płatniczych w charakterze krajowej instytucji płatniczej;
• działalność w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków;
• działalność polegająca na wytwarzaniu produktu leczniczego lub na imporcie produktu leczniczego;
• wykonywanie przewozów regularnych i przewozów regularnych specjalnych;
• wykonywanie działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
• działalność funduszu inwestycyjnego.

Zezwolenie jest udzielane przedsiębiorcy po uprzednim stwierdzeniu, że spełnia on warunki określone ustawą. Warunki te mogą dotyczyć między innymi ochrony życia i zdrowia ludzkiego, bezpieczeństwa i porządku publicznego, tajemnicy państwowej oraz specyfiki działalności gospodarczej objętej zezwoleniem. Szczegółowe uregulowania dotyczące trybu wydawania zezwoleń zawarte zostały w poszczególnych ustawach. Spełnienie przez przedsiębiorcę warunków wykonywania określonej działalności zobowiązuje organ administracji do udzielenia zezwolenia.

2.2.3 Działalność regulowana

Działalność regulowana to działalność określona jako taka w przepisach ustaw. Aby móc ją wykonywać, przedsiębiorca jest zobowiązany:

• spełnić wymagania określone w danej ustawie;
• uzyskać wpis w rejestrze działalności regulowanej.

Działalność regulowana nie jest działalnością wymagającą uzyskania koncesji czy zezwolenia, lecz jeszcze innym przejawem państwowej reglamentacji w zakresie swobody podejmowania działalności gospodarczej.

Tytułem przykładu, działalnością regulowaną jest między innymi:

• kształcenie podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów;
• działalność kantorowa;
• organizowanie imprez turystycznych;
• działalność gospodarcza w zakresie usług detektywistycznych;
• konfekcjonowanie lub wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin;
• działalność pocztowa.

W celu uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej, przedsiębiorca składa oświadczenie o spełnieniu warunków niezbędnych do jej prowadzenia. Organ rejestrowy nie sprawdza na etapie postępowania rejestrowego prawdziwości zgłoszonych informacji i dokumentów. Może to jednak uczynić po dokonaniu wpisu. Jeśli okaże się, że informacje przedstawione przez przedsiębiorcę były niezgodne z prawdą lub przedsiębiorca nie usunął naruszeń warunków wymaganych do wykonywania działalności regulowanej w wyznaczonym przez organ terminie, wydawana jest decyzja o zakazie wykonywania działalności objętej wpisem. W takim przypadku przedsiębiorca może uzyskać ponowny wpis do rejestru w tym samym zakresie działalności gospodarczej nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia wydania decyzji.

Wróć...

3. Najpowszechniejsze formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce

Popularną formą prowadzenia działalności są spółki handlowe, w szczególności spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka jawna. Według Głównego Urzędu Statystycznego na koniec roku 2016 spółki z ograniczoną odpowiedzialnością stanowiły ok. 84% wszystkich spółek handlowych, spółki jawne zaś - ok. 7%. Na dalszym miejscu plasuje się spółka akcyjna, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna. Najmniej jest spółek partnerskich - stanowią one ok. 0,5% wszystkich spółek handlowych w Polsce. Trzeba jednak odnotować, że w ostatnim czasie największy przyrost dotyczył spółki komandytowej. Powyższe podyktowane jest możliwością dokonania optymalizacji podatkowej w ramach struktury takiej spółki z powodu opodatkowania przychodów na poziomie wspólników spółki, a nie samej spółki.

Wiele osób fizycznych wybiera formę tzw. indywidualnej działalności gospodarczej. W ramach sektora prywatnego podmioty te stanowią ok. 73% wszystkich przedsiębiorców. Prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej może się odbywać również w ramach spółki cywilnej, czyli zrzeszenia co najmniej dwóch podmiotów dla wspólnego prowadzenia działalności zarobkowej. W przeciwieństwie do spółek handlowych spółka cywilna nie jest odrębnym podmiotem prawa - podmiotami takimi są wyłącznie jej wspólnicy.

Inwestorzy zagraniczni korzystają również z formy oddziału, za którego pomocą mogą w Polsce prowadzić działalność w takim samym zakresie, jak w kraju ich siedziby.

3.1 Spółki handlowe

Spółka handlowa to forma współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch osób, za wyjątkiem spółki z o.o. i akcyjnej, które może założyć jeden podmiot, o ile założyciel sam nie jest jednoosobową spółką z o.o.

Spółka powstaje w wyniku zawarcia umowy, w której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz ewentualnie przez współdziałanie w inny określony sposób.

Funkcjonowanie spółek handlowych regulują:

• przepisy prawa,
• wspólnicy bądź akcjonariusze w umowie albo statucie spółki.

W spółkach osobowych najważniejsze znaczenie mają osoby wspólników, ich kwalifikacje oraz wykonywana praca. Za zobowiązania takiej spółki wspólnicy, co do zasady, odpowiadają całym swoim majątkiem.

W spółkach kapitałowych, nacisk jest położony na dostarczany przez wspólników kapitał, na którym opiera się funkcjonowanie spółki. Wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki - ryzykują jedynie wniesionym wkładem, którego mogą nie odzyskać w razie niepowodzenia biznesu.

3.2 Oddział przedsiębiorcy zagranicznego

Poprzez oddział przedsiębiorca zagraniczny może prowadzić w Polsce działalność gospodarczą w takim zakresie, w jakim ją wykonuje w kraju swojej siedziby.

3.3 Przedstawicielstwo

Posiadanie w Polsce przedstawicielstwa umożliwia przedsiębiorcy zagranicznemu wykonywanie działalności jedynie w zakresie swojej reklamy i promocji.

Wróć...

4. Kryteria wyboru danej formy prowadzenia działalności gospodarczej

4.1 Kraj pochodzenia inwestora

Kraj pochodzenia inwestora ma zasadnicze znaczenie dla możliwości prowadzenia w Polsce działalności gospodarczej. Jak szczegółowo wskazano w pkt. 2.1 powyżej, osoby spoza Unii Europejskiej, Norwegii, Islandii, Liechtensteinu oraz państw, z którymi Unia Europejska i jej państwa członkowskie nie zawarły umów w zakresie swobody przedsiębiorczości, jak również pozostałe osoby, którym przyznano prawo wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele polscy, mają możliwość wyboru prowadzenia działalności ograniczoną do spółek:

• komandytowej,
• komandytowo-akcyjnej,
• z ograniczoną odpowiedzialnością oraz
• akcyjnej.

4.2 Rodzaj działalności

Zasadniczo, działalność gospodarcza może być prowadzona w dowolnej prawem przewidzianej formie. Niekiedy jednak ustawa nakazuje zastosowanie ściśle określonej formy działalności, jak np. w przypadku banków, firm ubezpieczeniowych oraz powszechnych towarzystw emerytalnych, które mogą działać wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Instytucje pożyczkowe mogą prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej.

4.3 Skala działalności

Generalną zasadą jest przeznaczenie spółek osobowych (z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej) dla działalności gospodarczej mniejszych rozmiarów, zaś spółek kapitałowych oraz spółki komandytowo-akcyjnej - dla znaczniejszych przedsięwzięć gospodarczych. Powyższe wiąże się głównie z rozkładem ryzyka, na którego podjęcie godzą się inwestorzy, koniecznością ich osobistego zaangażowania w prowadzenie spraw spółki oraz możliwościami pozyskiwania kapitału z rynku.

4.4 Odpowiedzialność inwestora za zobowiązania podmiotu, za pomocą którego prowadzi działalność

W spółce jawnej nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą wszyscy jej wspólnicy. W spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej zasada ta w pełni odnosi się do komplementariuszy. Dopuszczalna jest optymalizacja zakresu odpowiedzialności poprzez odpowiednie zaprojektowanie struktury spółki komandytowej lub spółki komandytowo-akcyjnej (spółka kapitałowa jako jedyny komplementariusz). Komandytariusz w spółce komandytowej odpowiada do wysokości sumy komandytowej, a akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej nie odpowiada za zobowiązania spółki.

Z kolei w spółkach kapitałowych wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Ich ryzyko ogranicza się do wniesionych wkładów w przypadku niepowodzenia działalności.

4.5 Konieczność osobistego zaangażowania w prowadzenie spraw

W spółkach osobowych każdy ze wspólników uczestniczy w prowadzeniu spraw spółki. Umowa spółki może jednak pozbawić konkretnego wspólnika tego prawa.

Konieczność osobistego zaangażowania może być ograniczona do minimum dla inwestora uczestniczącego jako komandytariusz spółki komandytowej lub akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej. Z mocy prawa bowiem komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Z kolei, akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej uczestniczy w prowadzeniu jej spraw jedynie poprzez udział w podejmowaniu uchwał przez walne zgromadzenie.

W spółkach kapitałowych ciężar prowadzenia spraw spoczywa na organie odrębnym od organu właścicielskiego, tj. na zarządzie. Osobiste zaangażowanie inwestorów ogranicza się do wypowiadania się (w formie uchwał) w najważniejszych sprawach dotyczących spółki, w ramach zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Nie ma przeszkód, by konkretny inwestor uczestniczył w zarządzaniu spółką jako członek zarządu.

4.6 Możliwości pozyskiwania kapitału

Najpopularniejszymi formami pozyskiwania kapitału dla prowadzenia działalności gospodarczej jest finansowanie inwestycji kredytem bankowym oraz emisją akcji bądź obligacji.

4.7 Opodatkowanie dochodu

Istotną różnicą pomiędzy prowadzeniem działalności gospodarczej w formie spółki osobowej oraz kapitałowej jest sposób opodatkowania podatkiem dochodowym zysków wygenerowanych przez spółkę.

Pomimo iż spółka osobowa ma obowiązek prowadzić księgi podatkowe, nie jest uznawana za podatnika podatku dochodowego. Podatnikami w spółkach osobowych (z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej) są wyłącznie wspólnicy tych spółek osiągający dochód z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną. W zależności od tego, czy wspólnik jest osobą fizyczną, czy prawną dochody z udziału w spółce osobowej zostaną połączone z innymi dochodami wspólnika opodatkowanymi podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) lub prawnych (CIT).

Dochód spółki kapitałowej (a także spółki komandytowo-akcyjnej) podlega opodatkowaniu na poziomie spółki. Z tego względu przy wypłacie zysku na rzecz wspólnika może wystąpić podwójne opodatkowanie o charakterze ekonomicznym - raz podatek zostanie pobrany na poziomie spółki jako podatnika podatku dochodowego od osób prawnych, a następnie - na poziomie wspólnika uzyskującego wypłatę dywidendy.

4.8 Koszty funkcjonowania oraz formalizm prowadzenia działalności

W spółkach kapitałowych oraz w spółce komandytowo-akcyjnej istnieje wymóg wpłacenia kapitału zakładowego przez wspólników (w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na poziomie 5.000 złotych, w spółce akcyjnej - 100.000 złotych, w spółce komandytowo-akcyjnej - 50.000 złotych). W spółkach osobowych natomiast (z wyjątkiem spółki komandytowo-akcyjnej), ze względu na brak kapitału zakładowego, wspólnicy mogą dowolnie określić wysokość swoich wkładów. Co więcej, mogą także przewidzieć, że ich wkłady polegać będą na świadczeniu pracy lub usług.

Funkcjonowanie spółek kapitałowych, w szczególności spółki akcyjnej, odznacza się większym formalizmem oraz większym stopniem skomplikowania niż spółek osobowych, co niesie za sobą zwiększone koszty (np. wymóg sporządzenia aktu notarialnego z każdego walnego zgromadzenia akcjonariuszy, koszty funkcjonowania organów).

CZĘŚĆ TABELARYCZNA

Charakterystyka form prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce:

5. Spółki kapitałowe:

5.1.  spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka akcyjna (tabela porównawcza)
5.2.  spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
5.3.  spółka akcyjna

6. Spółki osobowe:

7. Indywidualna działalność gospodarcza
8. Spółka cywilna
9. Oddział zagranicznego przedsiębiorcy - przedstawicielstwo zagranicznego przedsiębiorcy (tabela porównawcza)

Wróć...

(Ostatnia aktualizacja: maj 2017)

Materiał przygotowany i opracowany dla Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. przez:

Autorzy:

• r.pr. Edyta Jusiel,
• r.pr. Milena Wieczorek-Waszewska

Osoba kontaktowa:

• r.pr. Tadeusz Komosa
  Wspólnik, Szef Działu Korporacyjnego
  e-mail: tkomosa@fka.pl
  tel. +48 22 581 44 46